İçel Kültürü Dergisi Bibliyografyası /

İçel Dergisi Bibliyografyası / 

İçel Kültürü Dergisi'nin 10. Yılı Sunuş Yazısı için tıklayınız

 

 

İÇEL KÜLTÜRÜ VE İÇEL DERGİLERİ BİBLİYOGRAFYASI HAKKINDA AÇIKLAMA

GİRİŞ

Mersin’de Türkçe basın ve yayın hayatı 1912 yılında başlamış, bu tarihten itibaren günümüze kadar da pek çok gazete ve dergi yayını yapılmıştır. Bu süreli yayınlar içerisinde İçel ve İçel Kültürü dergileri önemli bir yere sahiptir. Bu bibliyografya çalışmasında Türk milli kültürüne ve Türk halk bilimine ışık tutan bu dergiler içerdikleri konulara göre sınıflandırılmış, böylece bu dergilerin tanıtılması ve araştırmacıların istedikleri konulara kolayca ulaşabilmeleri amaçlanmıştır. Amaca ulaşabilmek için fişleme metodu kullanılmış, fişler konu başlıklarına göre sınıflandırılarak üst ve alt başlıklar oluşturulmuş, daha sonra bu başlıklar altındaki konular yazar adları dikkate alınarak alfabetik olarak sıralanmıştır. Son olarak da çalışmaya yazar ve şair adları dizini, dergi sayıları dizini eklenmiştir.

Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılmasının ardından kurtuluş mücadelesiyle sapasağlam ayakta durduğunu kanıtlayan Türk milletinin 1923 yılından sonra inkılâplarla birlikte yapılanma dönemi başlamıştır. Türk milletinin kaybettiği yılları dinamik hareketlerle yeniden kazanacak nesiller yetiştirmek ve Türk’ün Çağdaş uygarlık düzeyindeki yerini tekrar almasını sağlamak amacıyla çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalardan biri, 1932 yılında bu amaç doğrultusunda hizmet verecek Halkevlerini kurmak olmuştur (İçel, 1938: 1). Halkevlerinin kurulmasıyla birlikte bu evler bünyesinde dergiler yayınlanmaya başlamıştır. Bu dergilerden biri de Mersin Halkevi tarafından ilk sayısı İkinci Kânun (Ocak) 1938’de çıkarılan aylık İçel dergisidir. 1942 İkinci Kânun - Şubat sayısına kadar 49 sayısı düzenli olarak yayınlanan dergiye, 31 Ağustos 1945 tarihine kadar ara verilmiştir. Bu tarihten itibaren yeni seri olarak, 49. sayının devamı niteliğinde 49-1, 49-2, 49-3, 49-4, 49-5, 49-6, 49-7, 49-8, 49-9, 49-10, 49-11, 49-12 sayı numaralarıyla 12 sayı daha çıkarılan dergi, Ağustos 1946 tarihinde 49-12 sayı numarasıyla son bulmuştur. Aylık çıkarılması planlanmakla birlikte 14-15 (Mart-Nisan), 28-29 (Mart-Nisan), 40-41 (Mayıs-Haziran), 42-43 (Temmuz-Ağustos), 44-45 (Eylül-İkinci Teşrin), 46-47 (İkinci Teşrin-Birinci Kanun) ve 48-49. (İkinci Kanun-Şubat) sayıları iki aylık olarak yayınlanmıştır. Yeni seriye kadar ekim ayı birinci teşrin, kasım ayı ikinci teşrin, arlık ayı birinci kânun, ocak ayı ikinci kânun olarak ifade edilmiştir. Ayrıca ilk seride kapak üzerinde derginin kaç yıl süreyle çıktığı belirtilmiş, ancak yeni seride yıl ifadesine yer verilmemiştir. Bu seriyle birlikte dergi toplam 61 sayı çıkmıştır.

Yapılacak yerel çalışmalarla bilim adamlarına malzeme teşkil etmek, bu alanda çalışan ilgili gençlere olanak sağlamak amaçlarından hareketle İçel dergisince derleme çalışmaları başlatılmış ve bu çalışmalar sonucunda toplanan malzemeler yayınlanmıştır. Toplanan bu malzemeler içinde türkü, atasözü, efsane gibi anonim halk edebiyatı ürünleri yanı sıra, saz şairlerinin koşma ve destan gibi ürünlerine de yer verilmiştir. Aynı zamanda İçel’de yaşayan oymaklar tanıtılmış, halkın inanış, gelenek, görenek ve adetleri ortaya konmuştur. Öte yandan halkbilimine dâhil olan bu konulardan ziyade, ağırlıklı olarak millî mücadele konuları işlenmiş, o dönemlere ait anılar yayınlanmış, düşünce yazıları ve genel kültür (sağlık, hukuk vb.) konularıyla halkın bilgilenmesi, kültür seviyesinin yükseltilmesi hedeflenmiştir. Yöreyle ilgili tarihi, coğrafi, ekonomik vb. çalışmaların da önemli bir yer tuttuğu bu dergi, Kurtuluş Savaşı sonrasında yeniden yapılanmanın ve dönem tarihinin önemli bir belgesi konumundadır. Ayrıca Cumhuriyet Bayramı, 23 Nisan, 30 Ağustos, 19 Mayıs kutlamalarının coşkun bir dille anlatıldığı bu süreli yayının, Atatürk’ün ölümü üzerine 1938 İkinci Teşrin (Kasım) tarihli 10. sayısı dikkat çekicidir.

Cumhuriyet dönemi Türk Edebiyatının ilk örneklerinin verildiği İçel dergisi, dönemsel Türk dili incelemeleri açısından da önemli bir yere sahiptir. Ekleşmiş biçimiyle kelimeye bitişik yazılan ile edatının düz dar ünlüyle biten sözcüklere ‘y’ yardımcı ünsüzünü almadan bağlanması (aşkile, münasebetile); bazı kelime gövdelerinde daralmanın olması (ilerliyen); bazı kelimelerde nazal n’nin ng ile gösterilmesi (angı ‘anı’, dengiz ‘deniz’); bazı kelimelerde ünsüz benzeşmesi kuralına uyulmaması (yurtda, cenubda) dergideki en belirgin dil özellikleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunun yanında dergide noktalama işaretlerinin de düzenli olarak kullanılmadığı görülür (İçelde, Atatürk’ün). Bibliyografya çalışması yapılırken derginin bu özellikleri göz önünde bulundurulmuştur.

Yapılan araştırmalar sonucunda İçel dergisinin 59 sayısına ulaşılabilmiş, 31. ve 61. sayıları bulunamamıştır. İçel İl Halk Kütüphanesi’nin Yöresel Yayınlar Bölümü’nde ciltlenmiş bir şekilde fotokopisi çekilmiş bazı sayılar mevcuttur. Ancak ciltte yer alan 4. sayının sadece ön kapağı, 5. sayının da 16, 17, 18 ve 19. sayfaları yer almaktadır. Ayrıca 20, 21 ve 23. sayılarda da önemli sayfa eksikleri bulunmaktadır. Bu cilt Mersin Halk Eğitimi Merkezi Müdürü Hilmi Dulkadir tarafından kütüphaneye hediye edilmiştir. Cildin bir nüshası da kendisinde bulunmaktadır. Ayrıca İl Halk Kütüphanesine kayıtlı olup, sonradan Gündüz Artan’ın eline geçen ve derginin orijinal sayılarından oluşan ilk 24 sayısı, Gündüz Artan tarafından İçel İl Halk Kütüphanesine iade edilmiştir. Bu nüsha kütüphane müdürünün odasında muhafaza edilmektedir. Derginin 31. ve 61. sayıları hariç 59 sayısı Milli Kütüphane’nin Süreli Yayınlar Bölümü’nde 0244965 numarada kayıtlı bulunmaktadır.

İçel Kültürü, Mersin Halk Eğitimi Merkezi Müdürlüğü tarafından 1987 Ocak ayından itibaren iki ayda bir yayınlanmaya başlayan, her sayısı 1500 adet basılan ve ücretsiz olarak dağıtılan büyük boy, ortalama 30-50 sayfalık bir dergidir. 1987 Ocak ayından 1999 Ocak ayına kadar kesintisiz olarak ilk sekiz yıl 4 ayda bir, daha sonra 2 ayda bir yayınlanan dergi, toplam 61 sayıdır (Artan, 1997:3).

İçel Kültürü’nün 1987 Ocak ayı 1. sayısında “İçel Kültürü’nü bütün yönleriyle işler ve incelerken yapılacak olan büyük milletimizin dünden bugüne kültürel mirasını kucaklarken yaşayan ve gelecek nesillere doğruları, güzelleri, iyileri ve hepsinden değerli olan sosyal ve kültürel yapıdaki zenginliğimizi araştırmak, öğretmek, onları yaymak ve özüne sadakatle bağlı gelişmeleri anlatmak başlıca amacımız olmalıdır.” diyen Sabahattin Çakmakoğlu bu sözleriyle derginin amacını ortaya koymaktadır (Çakmakoğlu, 1987: 3-4).

Halkbilimi çalışmalarının ağırlık kazandığı dergide, sadece İçel halk kültürünün değil, genel anlamda Türk halk kültürünün zenginlikleri ortaya konmaktadır. Böylece pek çok kültürel değerimiz bu doğrultuda korunmaya çalışılmıştır. Masal, ninni, halk hikâyesi, mani, atasözü, deyim, fıkra, türkü, bilmece gibi anonim halk edebiyatı ürünlerinin yanında âşık edebiyatı ürünleri de derlenmiştir. Yapılan çalışmalarla halk inançları, adet gelenek ve görenekleri, ağız özellikleri gün yüzüne çıkarılmıştır. Bu çalışmalara birçok üniversite öğretim üyesi imzasını atmış, birçok aydının ilk derleme ve araştırmaları bu dergide yayınlanmıştır. Sadece tanınmış yazar ve şairlerin değil genç yazar ve şairlerin eserlerine de yer verilmiştir. Bir okul hüviyetine bürünen dergi aynı zamanda bir kültür ve sanat dergisi görevini üstlenmiştir (Artan, 1997:3).

İçel Kültürü dergisi bünyesinde 1987-1998 yılları arasında bildirileri iki kitap halinde yayınlanan Kültür Eğitim Sempozyumu yapılmış; 1988’de Türkiye genelinde Fıkra ve Menkıbe Derleme Yarışması düzenlenmiş; 1989 yılında İçel İli Folklor Bibliyografyası yayınlanmış ve İçel İli Turizm Broşürü hazırlanmış; şiir, hikâye, roman gibi eserlerin yayına hazırlanmasına yardımcı olunmuş; bölge kültürü hakkında binlerce dia-pozitif film çekilmiş ve arşivlenmiş; sahada yapılan derleme çalışmalarının anket soruları saklanmış; TRT başta olmak üzere radyo ve televizyon programlarına katkı sağlanmış; 1995 yılında Karacaoğlan Belgeseli yapılmış; 1997 yılında Karacaoğlan ve Halk Edebiyatı Sempozyumu düzenlenmiş; bazı ünlü şair, yazar ve düşünürlerin Mersin’e gelmesi sağlanarak konferanslar, anma ve şiir günleri düzenlenmiştir (Dulkadir, 1996:3).

Mersin Halk Eğitimi Merkezi ve Akşam Sanat Okulu Müdürlüğü adına derginin sahibi olan Hilmi Dulkadir, aynı zamanda derginin sorumlu işler müdürlüğünü üstlenmiştir. Her sayıda 1500 adet basılan ve ücretsiz dağıtılan dergi Türkiye’nin bütün illerine, İlçe Halk Eğitimi Merkezi Müdürlüklerine ilim adamı ve araştırmacılara, bütün üniversitelere, il içinde 300 okul müdürlüğüne ve istekli okuyuculara gönderilmiştir. Derginin dizgisi ve yayına hazırlanması Halk Eğitimi Merkezi’nde yapılmış, kayıtlar bağış yoluyla sağlanmış, çeşitli sosyal kuruluşların destekleriyle de basımı gerçekleştirilmiştir (Dulkadir, 1996:3).

İçel Kültürü’nün İçel Halk Kütüphanesi Yöresel Yayınlar Bölümü’nde, başlangıcından 1998 Ocak ayına kadar olan sayıları mevcuttur. Ayrıca Halk Eğitimi Merkezi Müdürü Hilmi Dulkadir ve araştırmacı-yazar Gündüz Artan’da derginin bütün sayıları, Mersin Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Nilgün Çıblak’ta ise ilk 13 sayısı, 38, 39 ve 47. sayıları hariç diğer sayıları bulunmaktadır. Bunun yanında Milli Kütüphane’de de derginin bütün sayıları 0125842 numarada kayıtlı olarak yer almaktadır.

İçel dergisinin bibliyografyası, derginin İçel İl Halk Kütüphanesi’ndeki orijinal ilk 24 sayısı ve Milli Kütüphane’de kayıtlı bulunan 59 sayısı esas alınarak hazırlanmıştır. Dergideki yazıların konularına göre sınıflandırılması sonucunda halkbilimi, tarih, coğrafya, ekonomi, nüfus, hukuk, sağlık, veterinerlik, spor, genel kültür, sanat ve edebiyat, haberler üst başlıkları belirlenmiştir. Ayrıca halkbilimi, sanat ve edebiyat üst başlıklarının alt başlıkları oluşturulmuştur.

Halkbilimi; genel, dil ve anlatım, halk edebiyatı, hayatın dönüm noktalarıyla ilgili gelenek ve görenekler, halk bilgisi, bayramlar-törenler-kutlamalar, inanışlar, halk müziği, giyim-kuşam-süslenme, halk sanatları ve zanaatları, halk mimarisi bölümlerine ayrılmıştır. Genel başlığı altında çeşitlemeler, köyler- kasabalar-şehirler, aşiretler-oymaklar-cemaatler yer almaktadır. Çeşitlemeler bölümüne herhangi bir halkbilimi alt başlığına yerleştiremediğimiz konular dâhil edilmiştir. Halk edebiyatı bölümü dinî tasavvufî halk edebiyatı, âşık edebiyatı, anonim halk edebiyatı olmak üzere üç bölümde sınıflandırılmıştır. Bu bölümlerin kendi içerisinde alt başlıkları oluşturulmuştur. Halk bilgisi başlığı altında sadece halk ekonomisi; bayramlar, törenler ve kutlamalar başlığı altında milli bayramlar, törenler, önemli gün ve haftalar, şenlikler yer almaktadır. 10 Kasım Atatürk’ü Anma Töreni bölümüne Atatürk’ün ölümünden duyulan derin üzüntüyü dili getiren yazılar da dâhil edilmiştir. İnanışlar alt başlığında genel konular, kültlerle ilgili inanışlar, yatırlar ve ziyaret yerleriyle ilgili inanışlar bulunmaktadır.

Sağlık, veterinerlik, spor ve hukuk konularını ele alan yazılar, geleneksel halk uygulamalarını içermediğinden halkbiliminden ayrı değerlendirilmiştir. Ekonomi üst başlığı halk ekonomisini de içerecek biçimde düzenlenmiş, bunun yanında bu başlık altında yer alan halk ekonomisi konuları halkbilimi bölümünde de verilmiştir.

Sanat ve edebiyat üst başlığı genel konular, eski Türk edebiyatı, yeni Türk edebiyatı ve müzik bölümlerini içermektedir. Yeni Türk edebiyatı bölümü de roman, hikâye, anı, biyografi, gezi, tanıtım eserleri ve şiir olmak üzere yedi bölümden oluşmaktadır. Gezi başlığı altında gezinin düzenlendiği yerle ilgili izlenimleri anlatan yazılar yer almaktadır. Çeşitli yerlerin halkbilimi açısından değerlendirildiği gezi yazıları ise köyler- kasabalar- şehirler alt başlığı altında ele alınmıştır.

İçel Kültürü’nün bibliyografyası, derginin Nilgün Çıblak, Gündüz Artan, Hilmi Dulkadir ve İçel İl Halk Kütüphanesi’nde bulunan sayıları dikkate alınarak hazırlanmıştır. Bu dergideki sayıların konularına göre sınıflandırılması sonucunda halkbilimi, tarih, genel kültür, sanat ve edebiyat, haberler üst başlıkları oluşturulmuştur. Halkbilimi genel, dil-anlatım, halk edebiyatı, dayanışma-yardımlaşma-eğitim kurumları, hayatın dönüm noktalarıyla ilgili gelenek ve görenekler, halk bilgisi, bayramlar- törenler-kutlamalar, inanışlar, halk tiyatrosu, oyun-eğlence-spor, halk oyunları, halk müziği, giyim-kuşam-süslenme, halk sanatları ve zanaatları, halk mimarisi, halk mutfağı alt başlıklarına ayrılmaktadır. Bu başlıkların da kendi içerisinde alt başlıkları oluşturulmuştur. Genel ve halk edebiyatı alt başlıklarındaki bölümleme, İçel dergisinde olduğu gibidir. Ancak farklı olarak genel başlığı altında sempozyumlar, konferanslar; âşık edebiyatı başlığı altında da âşık tarzı şiir örnekleri bölümleri oluşturulmuştur. Âşık tarzı şiir örnekleri bölümüne hece ölçüsü ve halk şiiri nazım şekliyle yazılmış, mahlasın kullanıldığı şiirler alınmıştır. Diğer şiirler ise şiirler bölümünde verilmiştir.

Sanat ve edebiyat üst başlığı genel konular, eski Türk edebiyatı, yeni türk edebiyatı bölümlerini kapsamaktadır. Yeni Türk edebiyatı hikâye, anı, günlük, özdeyiş, biyografi, otobiyografi, bibliyografya ve şiir bölümlerini içermektedir. Biyografi bölümüne âşık biyografisi dışında kalan biyografiler alınmıştır. Âşık biyografileri ise âşık edebiyatı başlığı altında ele alınmıştır.

İçel ve İçel Kültürü dergilerinin Bibliyografyası hazırlanırken dergideki yazıların içerdikleri konu sayısı göz önünde bulundurulmuştur. Bu doğrultuda yazılar, içerdikleri konu sayısına göre birden fazla konu başlığı içine dâhil edilmiştir.

Bibliyografyalar yazarın soyadı, adı, derginin yayınlandığı yıl, konu adı, dergi adı, derginin kaçıncı yayın yılı olduğu, derginin sayısı, derginin yayınlandığı ay ve konunun dergide yer aldığı sayfa sırasıyla verilmiştir. Yazar ve konu adlarının yazımında dönemin dilsel özellikleri göz önünde bulundurulmuştur. Bu nedenle özellikle İçel dergisinde noktalama ve imla yanlışları düzeltilmemiştir. Yazar adlarının kısaltılmış biçimleri de kısaltmanın hangi yazara ait olduğu bilinse de değiştirilmemiş, ayrı ayrı gösterilmiştir. Benzer uygulama yazar ve şair adları dizini için de geçerlidir.

İçel ve İçel Kültürü gibi yayınlar, yörenin kültürel değerlerini yansıtması bakımından önemlidir. Bu nedenle kültürel değerlerimizin bir sonraki nesle aktarımını sağlayan bu tür yayınların desteklenmesi gerekmektedir.